Πότε ακούσατε για πρώτη φορά για αυτή την τεχνική; Πώς μάθατε αυτή την τεχνική; Υπάρχει κάποια ιστοσελίδα ή βιβλίο που σας έχει χρησιμεύσει ως σημείο αναφοράς;

Από τότε που άρχισα να εργάζομαι ως καθηγητής ΕΕΚ από την αρχή ένιωσα την ανάγκη να προωθήσω στους μαθητές αξίες που σχετίζονται με την επιχειρηματικότητα και άρχισα να αναζητώ τεχνικές και στρατηγικές για να δουλέψω μαζί τους. Δεν θυμάμαι την ακριβή ημερομηνία, αλλά πρέπει να ήταν πριν από περίπου 5 ή 6 χρόνια, μέσω της εργασίας που είχε κάνει ο Pablo Peñalver σχετικά με την εφαρμογή του Lean startup και του Design thinking στην Εκπαίδευση. Θυμάμαι ότι όταν εμβάθυνα στο θέμα σκέφτηκα ότι όλη η βάση του Lean Startup είναι πολύ λογική και είναι ιδέες που πολλοί από εμάς μπορεί να είχαν σκεφτεί στο παρελθόν, αλλά αυτή η τεχνική τοποθετεί όλες αυτές τις ιδέες με δομημένο τρόπο. Αυτό συμβαίνει συνήθως με τις σπουδαίες ιδέες, οι οποίες φαίνονται απλές ακριβώς επειδή είναι τόσο καλές.

Ποια προβλήματα / συγκρούσεις / ελλείψεις είχατε στην τάξη που σας οδήγησαν να διερευνήσετε και να αρχίσετε να πειραματίζεστε με αυτή την τεχνική;

Περισσότερο από τους εκπαιδευόμενους, οι ελλείψεις προέρχονταν από τους καθηγητές, καθώς προσπαθούσαμε να προωθήσουμε την επιχειρηματικότητα στους συμμετέχοντες, η οποία είναι μια κατ’ εξοχήν πρακτική ικανότητα, σαν να επρόκειτο για θεωρητική γνώση. Θα ήταν κάτι σαν να μαθαίναμε σε κάποιον να οδηγεί ποδήλατο δίνοντάς του ένα βιβλίο. Η τεχνική Lean Startup προτείνει μια σειρά από βήματα για να μάθουμε μέσα από τον πειραματισμό, κάνοντας λάθη και προσπαθώντας να τα διορθώσουμε, ξανά και ξανά καθώς βελτιώνουμε την επιχειρηματική μας πρωτοβουλία. Σε γενικές γραμμές, όλες αυτές οι τεχνικές που σχετίζονται με τη δημιουργικότητα, την πρωτοβουλία και την καινοτομία, απαιτούν μια διαδικασία διδασκαλίας/μάθησης που βασίζεται στην εργασία με ικανότητες.

Ποια ήταν τα προβλήματα που διαπιστώσατε κατά την εφαρμογή της τεχνικής στην τάξη;

Το πρώτο πρόβλημα είναι να καθορίσετε, ως εκπαιδευτικός, ποιος είναι ο στόχος που σκοπεύετε να επιτύχετε, να ξέρετε πού ακριβώς πηγαίνετε. Εκείνη τη στιγμή συνήθιζαν να δημιουργούνται ανασφάλειες και είναι εύκολο να αισθάνεσαι ότι δεν είσαι επαρκώς εκπαιδευμένος, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι πρέπει να πέσεις με τα μούτρα στη δουλειά και να δοκιμάσεις με τους μαθητές και να μάθεις τον καλύτερο τρόπο εργασίας αυτής της τεχνικής, ενώ τη χρησιμοποιείς μαζί τους.

Ποια ήταν τα οφέλη που διαπιστώσατε κατά την εφαρμογή της τεχνικής στην τάξη;

Πάνω απ’ όλα, κάνετε τους μαθητές να ανακαλύψουν πράγματα για τον εαυτό τους που δεν γνώριζαν και να συνειδητοποιήσουν πόσο μακριά είναι ικανοί να φτάσουν. Για παράδειγμα, αν κάνετε μια απλή εισαγωγική δραστηριότητα πριν εργαστείτε με αυτή την τεχνική ή οποιαδήποτε άλλη σχετική με τη δημιουργικότητα και την επιχειρηματικότητα, όπου ρωτάτε τους μαθητές αν πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να αναπτύξουν μια καινοτόμο ή επιχειρηματική πρωτοβουλία, οι περισσότεροι θα πουν όχι. Ωστόσο, καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάπτυξης του σχεδίου θα συνειδητοποιήσουν, μόνοι τους, ότι είναι ικανοί για πολύ περισσότερα απ’ ό,τι νόμιζαν, γεγονός που συμβάλλει στην τεράστια ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους.

Η χρήση αυτής της τεχνικής στην τάξη έχει γίνει κάτι επαναλαμβανόμενο για εσάς; Με τον ίδιο στόχο όπως την πρώτη φορά; Από πότε τη χρησιμοποιείτε;

Ναι, τη χρησιμοποιώ συχνά στις τάξεις μου. Η αρχική ιδέα και ο τρόπος εργασίας με αυτή την τεχνική, όπως και με κάθε άλλη που έχει βιώσει κανείς, εξελίσσεται πάντα με την πάροδο του χρόνου.

Μαθαίνεις από τα λάθη και ενσωματώνεις πράγματα στη διδακτική σου πρακτική. Στην αρχή, είχα έναν πολύ φιλόδοξο στόχο, όπως για παράδειγμα να δημιουργήσουν οι μαθητές μια επιχειρηματική πρωτοβουλία που θα μπορούσε να λειτουργήσει στην πραγματική αγορά. Στη συνέχεια συνειδητοποιείς ότι αυτό είναι μη ρεαλιστικό και ότι είναι πολύ πιο χρήσιμο να θέτεις ως στόχο “να σπείρεις μέσα τους τον σπόρο της επιχειρηματικότητας”

Στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας στην οποία ανήκω, συνδέουμε επίσης την εφαρμογή αυτής της τεχνικής Lean Startup στην τάξη με το εργαστήριο επιχειρηματικότητας που πραγματοποιεί η TAGUS, η Ομάδα Τοπικής Δράσης της περιοχής Tajo-Salor (Cáceres, Ισπανία) (https://tagus.online/). Έτσι, για παράδειγμα, εργαζόμαστε για την ανάπτυξη μιας διαδικτυακής/κινητής εφαρμογής ώστε οι μαθητές να μπορούν να εργάζονται στο έργο τους εφαρμόζοντας την τεχνική Lean Startup από οπουδήποτε στον κόσμο, αρκεί να έχουν σύνδεση στο διαδίκτυο. Έχουμε επίσης μια άλλη ιδέα: να δουλέψουμε με τις προκλήσεις πραγματικών εταιρειών. Έτσι, οι τοπικές εταιρείες μπορούν να παρουσιάσουν στους φοιτητές τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οι φοιτητές να δώσουν λύσεις μετά την εφαρμογή της μεθοδολογίας Lean Startup.

Με ποιο αντικείμενο / επίπεδα / μαθήματα / ενότητες / προγράμματα ΕΕΚ … τη χρησιμοποιείτε; Υπάρχουν προσαρμογές της τεχνικής για μαθητές διαφορετικών ηλικιών ή ακόμη και με διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες;

Την έχουμε εφαρμόσει στο Πτυχίο Διοικητικής Διοίκησης Μέσης Βαθμίδας ΕΕΚ, στο Προχωρημένο Πτυχίο Διοίκησης και Οικονομικών ΕΕΚ και στο Βασικό Πτυχίο ΕΕΚ Διοικητικών Υπηρεσιών (ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα προσαρμοσμένο σε εκπαιδευόμενους με δυσκολίες να ολοκληρώσουν την περίοδο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης), καθώς και, με κάποια προσαρμογή και με τη βοήθεια συμμαθητών που διδάσκουν σε αυτά τα επίπεδα, σε επίπεδα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Απολυτηρίου. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η ίδια η μεθοδολογία είναι πολύ ευέλικτη και μπορεί να εφαρμοστεί με διαφορετικό βαθμό βάθους ή/και δυσκολίας, γεγονός που επιτρέπει την εύκολη προσαρμογή της σε μαθητές διαφορετικών εκπαιδευτικών επιπέδων ή/και με διαφορετικές ανάγκες.

Υπάρχουν παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την εφαρμογή της τεχνικής με διαφορετικά μαθήματα; (Επίσης καταλληλότερος αριθμός μαθητών, χώροι και κατάλληλες ηλικίες)

Μπορείτε να εργαστείτε τόσο ατομικά όσο και σε ομάδες διαφορετικού μεγέθους. Ίσως ο μόνος περιορισμός είναι ότι αν η ομάδα είναι πολύ μεγάλη είναι πιο δύσκολο να οργανώσετε την εργασία μέσα στην ομάδα. Όσον αφορά τους χώρους, είναι βολικό, τουλάχιστον στην αρχή, να βγάζετε τους μαθητές από την τάξη και να ξεκινάτε την εργασία σε έναν άλλο χώρο, καθώς αυτό βοηθάει κατά κάποιο τρόπο να βγουν από τη ζώνη άνεσής τους και τον συνηθισμένο τρόπο εργασίας τους. Στη συνέχεια, για την ανάπτυξη του έργου θα μπορούσατε να εργαστείτε στην τάξη, αν αυτό είναι ευκολότερο από υλικοτεχνική άποψη. Αλλά τουλάχιστον στην αρχή είναι σημαντικό να τους βγάλετε από την τάξη για να αρχίσετε να καταρρίπτετε τα στεγανά και να τους βοηθήσετε να σκεφτούν με έναν διαφορετικό, πιο δημιουργικό τρόπο.

Πώς αξιολογείτε τα αποτελέσματα αυτής της τεχνικής στην τάξη;

Η αξιολόγηση είναι απλή και σύνθετη ταυτόχρονα. Σε κάθε περίπτωση, το σημαντικό δεν είναι τόσο το τελικό αποτέλεσμα που καταφέρνουν να επιτύχουν, όπως αν είναι σε θέση να αναπτύξουν ένα βιώσιμο προϊόν που μπορεί να πωληθεί, όσο η μαθησιακή διαδικασία που αποκτούν οι μαθητές κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του πρότζεκτ.

Αναζητώντας τη δημιουργία ενός αντικειμενικού συστήματος αξιολόγησης, μπορείτε να δημιουργήσετε διαβαθμίσεις ή κλίμακες αξιολόγησης προσαρμοσμένες στους στόχους σας. Ωστόσο, καθώς αναπτύσσετε κάποια εμπειρία ως εκπαιδευτικός χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνική Lean Startup, θα συνειδητοποιήσετε ότι είστε άμεσα σε θέση να αντιληφθείτε το βαθμό ικανότητας μάθησης που αποκτούν οι μαθητές, καθώς και πού αντιμετωπίζουν προβλήματα και χρειάζονται κάποια υποστήριξη για να προχωρήσουν.

Ποια πλεονεκτήματα πιστεύετε ότι φέρνει αυτή η τεχνική στην επαγγελματική ζωή των μαθητών;

Οι μαθητές αντιμετωπίζουν πραγματικές προκλήσεις, για παράδειγμα, όταν προσπαθούν να πουλήσουν το προϊόν τους σε άλλους συναδέλφους. Όμως, πέρα από το πλαίσιο της αγοράς και της πώλησης, οι μαθητές αναπτύσσουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες και την ικανότητά τους να έχουν πρωτοβουλία, και οι δύο πολύ σημαντικές δεξιότητες στις μέρες μας σε κάθε πλαίσιο επαγγελματικής ζωής.

Κάποιες συμβουλές από τη δική σας εμπειρία που χρησιμοποιείτε για να πετύχετε.

Ως προκαταρκτικό βήμα, είναι σημαντικό να διερευνήσετε αυτή την τεχνική, ώστε να έχετε μια σαφή ιδέα για το από τι ακριβώς αποτελείται. Είναι επίσης επιθυμητό να λάβετε συμβουλές από έμπειρους συναδέλφους που έχουν ήδη χρησιμοποιήσει το Lean Startup στην εκπαίδευση, όπως ο Néstor Guerra ή ο Pablo Peñalver. Υπάρχουν βίντεο και ιστοσελίδες αυτών και άλλων συναδέλφων πρωτοπόρων στη χρήση αυτής της τεχνικής στο διαδίκτυο, όπου μας δίνουν ιδέες για το πώς να τη χρησιμοποιήσουμε και μας μιλούν για την εμπειρία τους (βλ. ενότητα “Χρειάζεστε αναφορές σε σχέση με το Lean Startup;” στο τέλος αυτού του άρθρου). Η εμπειρία άλλων συναδέλφων είναι πάντα μια πολύ πολύτιμη βοήθεια.

Έπειτα, το καλύτερο κόλπο είναι να ξεκινάμε από μικρά βήματα και να μην θέτουμε μεγάλους στόχους που μπορεί να μας απογοητεύσουν από την αρχή. Μια αρχή μπορεί να είναι απλώς να ζητήσουμε από τους μαθητές να δημιουργήσουν ένα προϊόν που μπορεί να πωληθεί και να οργανώσουν μια αγορά στο διάλειμμα του σχολείου, όπου θα προσπαθήσουν να πουλήσουν το προϊόν τους και θα μπορούν να λάβουν ανατροφοδότηση από άλλους μαθητές και πιθανούς πελάτες για το δικό τους προϊόν.

Ένα άλλο κλειδί είναι να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τα σχόλια ή τις συνεισφορές των μαθητών κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας, έτσι ώστε να μπορούμε να αντιληφθούμε άμεσα ποια πράγματα λειτουργούν και ποια όχι και να εφαρμόσουμε βελτιώσεις στην πορεία.

Μια άλλη ιδέα θα ήταν ότι, όποτε είναι δυνατόν, είναι προτιμότερο να πραγματοποιούμε αυτού του είδους το έργο σε συνεργασία με άλλους συναδέλφους, διότι οι απόψεις είναι διαφορετικές και πάντα θα εμπλουτίζουν τη δραστηριότητα.

Τέλος, μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο να αρχίσουμε να μαθαίνουμε από έναν άλλο συνάδελφο που έχει το έχει ήδη πραγματοποιήσει και ο οποίος λειτουργεί ως σύμβουλος καθοδήγησης σε ό,τι χρειάζεστε.

Ορισμένες συστάσεις ή λεπτομέρειες που κατά τη γνώμη σας πρέπει να ληφθούν υπόψη ή ενέργειες που πρέπει να αποφευχθούν εκ των προτέρων, διότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν την αποτυχία της δραστηριότητας από την αρχή, να κάνουν τους μαθητές να μην γίνουν δεκτικοί, κ.λπ.

Σε γενικές γραμμές, οι μαθητές δυσκολεύονται στην αρχή να εισέλθουν σε αυτού του είδους τη δυναμική, κυρίως επειδή δεν έχουν συνηθίσει να χρησιμοποιούν τον εγκέφαλό τους με αυτόν τον τρόπο, αφού το εκπαιδευτικό σύστημα που είχαμε για χρόνια δεν προωθούσε αυτού του είδους την εργασία, οπότε πρέπει να είστε πολύ υπομονετικοί μαζί τους στην αρχή.

Είναι χρήσιμο να σχεδιάζετε τη δραστηριότητα έτσι ώστε οι μαθητές να πετυχαίνουν μικρούς στόχους από την αρχή. Έτσι, συνειδητοποιούν ότι η διαδικασία λειτουργεί και ενισχύουν την αυτοεκτίμησή τους. Μπορούμε να το πετύχουμε αυτό, για παράδειγμα, μέσω μικρών εισαγωγικών δυναμικών που ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα.

Είναι επίσης σημαντικό οι εκπαιδευόμενοι να επιλέξουν εκ των προτέρων να ασχοληθούν με ένα θέμα που τους κινητοποιεί και τους ενδιαφέρει, ώστε να προσελκύσουν ευκολότερα το ενδιαφέρον τους.

Τι πιστεύετε ότι προσφέρει στους μαθητές σας; Ποια είναι η ανατροφοδότηση που λαμβάνετε όταν εφαρμόζετε την τεχνική στην τάξη;

Αναμφίβολα, αυτού του είδους οι εργασίες βοηθούν τους μαθητές να μελετήσουν το επαγγελματικό τους μέλλον με έναν πιο ευέλικτο και ολοκληρωμένο τρόπο, ο οποίος αναμφίβολα θα αποτελέσει το καλύτερο εργαλείο τους για να επιτύχουν σε ένα εργασιακό περιβάλλον τόσο ανταγωνιστικό, παγκόσμιο και ανοιχτό όσο αυτό που υπάρχει σήμερα.

Κάτι πολύ σημαντικό σχετικά με την ανατροφοδότηση των μαθητών μετά τη διεξαγωγή αυτής της διαδικασίας είναι ότι εκτιμούν πολύ θετικά το γεγονός ότι έχουν εφαρμόσει στην πράξη όσα έχουν μάθει θεωρητικά, θεωρούν ότι αποκτούν μια πιο πραγματική μάθηση.

Σας έχει πει κάποιος μαθητής πώς αυτή η τεχνική ήταν χρήσιμη γι’ αυτόν/αυτήν στην επαγγελματική του/της σταδιοδρομία;

Συνήθως είναι δύσκολο να διατηρήσει κανείς επαφή με τους σπουδαστές όταν τελειώσουν τις σπουδές τους, ωστόσο, όταν τυχαίνει να συναντήσετε τυχαία έναν πρώην σπουδαστή, σας λέει ότι θυμάται κάτι που του είπατε στην τάξη ή μια τέτοια δραστηριότητα που κάνατε. Χωρίς να επεκταθώ περαιτέρω, στην υποστήριξη της πτυχιακής τους εργασίας στο πλαίσιο της Ανώτερης Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, αποτιμάται πολύ θετικά ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζουν κάποιες από τις δεξιότητες που έχουν επεξεργαστεί στην τάξη. Ως εκ τούτου, η διαφορά στον τρόπο παρουσίασης και υποστήριξης των ιδεών τους μεταξύ των μαθητών που έχουν δουλέψει σε αυτού του είδους τις τεχνικές δημιουργικότητας και εκείνων που δεν έχουν δουλέψει είναι πολύ αισθητή.

Παρόλο που δεν είναι κάτι γενικό, αφού προφανώς απαιτούνται πολλά πράγματα για να αναλάβει κανείς ένα επιχειρηματικό σχέδιο και ο στόχος μου ως καθηγητής είναι μάλλον να αρχίσω να δημιουργώ αυτό το φυτώριο για την επιχειρηματικότητα, έχω την περίπτωση μιας μαθήτριας που λάτρευε το φλαμένκο και κατέληξε να δημιουργήσει μια σχολή φλαμένκο.

Αναφέρετε ένα προσωπικό ανέκδοτο, μια πολύ θετική εμπειρία, ένα σχόλιο ενός μαθητή ή κάτι που έχετε δει, κάτι που μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για να ενθαρρύνει άλλους εκπαιδευτικούς να δοκιμάσουν το Lean Startup στην τάξη τους.

Μια πολύ ιδιαίτερη και εποικοδομητική περίπτωση είναι η περίπτωση εκείνης της μαθήτριας που ξεκίνησε τη σχολή φλαμένκο. Ήταν μια μαθήτρια που ακαδημαϊκά είχε κάποιες δυσκολίες να ανταπεξέλθει στο μάθημα, αλλά, παρ’ όλα αυτά, ήταν πολύ “ψαγμένη” και με πρωτοβουλία. Κρατούσα επαφή μαζί της και, κατά καιρούς, εκείνη μου έλεγε πώς τα πήγαινε. Μια μέρα μου είπε ότι, αφού περιπλανήθηκε χωρίς επιτυχία αναζητώντας δουλειά, αποφάσισε να ιδρύσει μια σχολή χορού, όπως είχε σχεδιάσει στο εργαστήριο επιχειρηματικότητας που κάναμε στην τάξη. Είχε την υποστήριξη των γονέων της, αλλά ήταν απογοητευμένη και έτοιμη να εγκαταλείψει την ιδέα, επειδή ήταν καταβεβλημένη, αφού δεν μπορούσε να καταλάβει και να διαχειριστεί όλη τη γραφειοκρατία. Της πρότεινα να έρθει και μεταξύ όλης της ομάδας των καθηγητών τη βοηθήσαμε με τη γραφειοκρατία και την ενθαρρύνουμε με την πρωτοβουλία της. Τελικά, κατάφερε να ξεκινήσει τη Σχολή Φλαμένκο, μετατρέποντας έτσι την ιδέα και το όνειρό της σε πραγματικότητα.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι ένα παιδί που έδειξε πολύ κακή συμπεριφορά και πολύ αρνητική στάση απέναντι στο εργαστήριο επιχειρηματικότητας και το Lean startup. Εκμεταλλευόμενος τη συμβουλή ενός συναδέλφου, αγνόησα τη συμπεριφορά του σαν να ήταν αόρατος, επειδή κάποιοι μαθητές προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή με αυτόν τον τρόπο. Όταν είδε ότι δεν πετύχαινε το σκοπό του και ότι οι υπόλοιποι μαθητές δούλευαν, άρχισε και ο ίδιος να εργάζεται και σταδιακά μπήκε στη δυναμική του εργαστηρίου, σε τέτοιο βαθμό που στο τέλος, όταν όλοι οι συμμαθητές ψήφισαν για το καλύτερο έργο, επιλέχθηκε η εργασία του.

Στο τέλος, το πιο εποικοδομητικό είναι να βλέπουμε τους μαθητές μας να εξελίσσονται, τόσο μέσα στον εκπαιδευτικό χώρο όσο και μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους, γιατί τελικά δεν μπορούμε να χάσουμε την προσήλωση και να αφήσουμε τους εαυτούς μας να καταπλακώνονται από γραφειοκρατίες ή εκπαιδευτικούς νόμους που μπορεί να μας οδηγήσουν να αντιλαμβανόμαστε την εκπαίδευση ως κάτι που δεν είναι, τελικά αυτό που έχει να κάνει με την εκπαίδευση είναι να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να βρουν το δρόμο τους.